Miljoenen jaren geleden is de aarde hier gaan bewegen. Het ene deel, de horst, wordt omhoog geduwd, terwijl het andere deel, de slenk, juist langzaam naar beneden zakt. Heel vroeger was dit hoogteverschil tientallen meters. In de laatste ijstijd, zo’n 20.000 jaar geleden, waaide een dikke laag zand tegen de breuken aan, waardoor de heuvels nu op veel plekken verborgen liggen onder de grond. Later hebben boeren het land steeds vlakker gemaakt voor de landbouw. De breuken doen iets geks: de hoge grond aan de ene kant is vaak verrassend nat, terwijl de lage grond aan de andere kant juist droog blijft. Een omgekeerde wereld, veroorzaakt door water dat tegen de breuken opbotst en omhoog komt! Ga mee op ontdekking en speur naar de sporen van deze verborgen reus.

Dat zou best kunnen, want de Peelrandbreuk is niet zomaar een rechte lijn. Het is een ingewikkeld netwerk van ondergrondse breuken en vertakkingen die het landschap op verschillende manieren beïnvloeden. Dit soort verschillen, zoals bij de poelen, laten zien dat er veel meer onder onze voeten gebeurt dan je zou denken.

Deze bijzondere soorten worden ook wel wijsticonen genoemd, naar het natuurverschijnsel wijst. Stel je eens voor: als je hier honing zou maken, zou die een heel eigen smaak kunnen hebben dankzij de bijzondere bloemen die hier bloeien. Zo kan dit breukenlandschap niet alleen bijzonder mooi zijn, maar ook een plek waar natuur en bijzondere producten hand in hand gaan.

Karen, die je misschien wel tegenkomt, is al de vierde generatie die hier het boerenleven voortzet! Samen met haar vader Piet en echtgenoot Robert heeft ze bijzondere plannen. Ze ontdekten hoe ze de boerderij kunnen laten samenwerken met de natuur en de breuken die onder hun land liggen. Hun droom? Een Waterzuiverende Wijstboerderij creëren. Dit betekent: de natuur terugbrengen, de bodem verbeteren en een toekomstbestendige boerderij ontwikkelen. Hierbij houden ze slim rekening met de breuk: natte en droge zones bepalen welke planten waar het beste groeien. Zo wordt traditie gecombineerd met vernieuwende ideeën voor landbouw.

Ze doken in oude landkaarten van wel 100 jaar geleden om te zien hoe het landschap er toen uitzag. Dat beeld willen ze terugbrengen, maar dan op een manier die past bij deze tijd. De bomen zijn in rijen geplant: de ene rij is voor brandhout, de andere voor fruitbomen, en er zijn zelfs rijen met lage struiken zoals vlierbessen en druiven. Waarom? Omdat bomen de grond beschermen, dieren een schuilplaats bieden én het landschap een stukje mooier en spannender maken. Zo zorgen ze niet alleen voor de natuur, maar ook voor een plek waar we over een paar jaar misschien wel bijzondere producten kunnen oogsten.

De buigzame takken van die wilgen, ook wel tenen genoemd, zijn superhandig. Vroeger en nu nog steeds worden er manden en schuttingen van gevlochten. Deze specifieke wilgenrij stond er zó netjes en strak bij, dat Google Maps dacht dat het een weg was! Automobilisten werden pardoes het weiland in gestuurd. Boerin Karen zag de humor er wel van in. Na een mailtje naar Google werd de kaart aangepast.

Aan de hoge kant van de Peelrandbreuk — de kant die horst wordt genoemd — wordt niet alleen de bodem omhoog geduwd, maar ook het grondwater. Daardoor ontstond een nat, drassig en moeilijk begaanbaar moerasgebied: de Peel. Toen mensen dit ruige gebied gingen ontginnen, bouwden ze hier, aan de rand van het moeras, hun boerderijen, die salae werden genoemd. De boerderijen samen heetten selilant — en dat veranderde, vele eeuwen later, in de naam Zeeland.

Dit gebied was zo lastig begaanbaar dat mensen erin konden verdwalen. Het vormde zelfs de grens met Duitsland. Nu is dat uitgestrekte moeras bijna helemaal weg. Hoe dat komt? De Peel zat vol veen, en als je dat droogt, krijg je turf: perfecte brandstof voor kachels. Eerst staken mensen turf voor eigen gebruik. Maar toen fabrieken opkwamen en steden groeiden, steeg de vraag enorm. Daarom werd in de 19^e en 20^e eeuw het moeras grootschalig afgegraven, waardoor de Peel veranderde in het open landbouwgebied dat je nu deels nog ziet.

Het water dat je hier ziet stromen zit vol mineralen en ijzer. Het heeft lange tijd diep onder de grond gereisd en grote afstanden afgelegd. Hier bij de breuk komt het omhoog en wordt het blootgesteld aan de lucht. IJzer gaat roesten als het in contact komt met lucht. Dat gebeurt hier ook, waardoor het water deze bijzondere oranje-bruine tint krijgt. Dit verschijnsel heet wijst en komt maar op een paar plekken in Europa voor.

Heel slim wordt daarbij gekeken naar de breuk: op de van nature hoge, natte wijstgronden vind je vochtig hooiland vol bloemen. Op de lagere, drogere delen zijn er kruidenrijke akkers en graslanden waar insecten en vogels dol op zijn. En zie je dat jonge bos daar in de verte? Dat is ook nieuw aangeplant op de droge grond. Natuurlijk duurt het nog even voordat die kleine boompjes een echt, volwassen bos vormen. Maar het begin is er! Kom over een paar jaar nog maar eens terug…

De buizen werden vroeger gebruikt om het water naar de gewassen aan de droge kant van de breuk te brengen — een slimme manier om de natuur een handje te helpen. Besloten werd om de buizen te laten liggen. Misschien komen ze nog van pas als de jonge boompjes in droge periodes dorst hebben.

Zo werd de kleine strandplevier plotseling gespot. Deze vogel, die normaal vooral aan de kust voorkomt, is hier een zeldzame gast. Het nieuws verspreidde zich razendsnel: de hele vogelwacht van de regio stroomde toe, auto’s vulden de straat, allemaal om een glimp van de bijzondere vogel op te vangen. Steeds meer vogels weten de weg naar deze plek te vinden, want er zijn inmiddels ook ijsvogels, patrijzen en zwarte spechten gezien.

Ze laten bewust stukken gras langer groeien. Dat hoge gras is namelijk een perfecte schuilplaats voor talloze beestjes. Denk aan zoemende sprinkhanen, tjirpende krekels, glibberige salamanders en snelle muisjes. Na een tijdje maaien ze dat stuk weer, en laten ze een ander deel van de akker met rust. Zo helpen ze de natuur het hele jaar door een handje.

Breuken zijn een soort onzichtbare muren die het grondwater tegenhouden, waardoor het omhoog wordt geduwd. Soms komt dat water zelfs aan de oppervlakte. Dat verschijnsel noemen we kwel. Omdat er precies onder deze akker zo’n breuk loopt, is de ene kant vaak drassig en nat, en de andere kant veel droger. Vroeger, toen de winters nog écht koud waren, kon je hier op die natte plekken zelfs schaatsen!