Miljoenen jaren geleden is de aarde hier gaan bewegen. Het ene deel, de horst, wordt omhooggeduwd, terwijl het andere deel, de slenk, juist langzaam naar beneden zakt. De breuk doet iets geks: de hoge grond aan de oostkant (de horst) is vaak verrassend nat, terwijl de lage grond aan de westkant (de slenk) juist droog blijft. Een omgekeerde wereld, veroorzaakt door water dat tegen de breuk opbotst en omhoog komt! Ga mee op ontdekking en speur naar de sporen van deze verborgen reus.

Deze slimme knagers vinden het hier soms iets té gezellig en graven hele gangenstelsels, als een soort ondergronds doolhof. Handig voor hen, maar minder voor de beek, want de oevers kunnen ervan instorten! En weet je wat? Soms dekken wij onbewust de tafel voor ze. Achtergelaten broodkorstjes zijn voor ratten een feestmaal. Laten we ons afval dus altijd meenemen. Zo blijven de oevers sterk en de beek gezond. Help jij mee de natuur schoon te houden!

Dit water heeft een lange reis diep onder de grond gemaakt en daarbij veel mineralen en vooral ijzer verzameld. Hier, bij de breuken, komt dat ijzerrijke water aan de oppervlakte en dus in contact met de lucht. En wat gebeurt er als ijzer en lucht elkaar ontmoeten? Het gaat roesten! Dat roesten zorgt voor die bijzondere kleur in het water. Dit speciale verschijnsel noemen we wijst. Het is best zeldzaam, want je vindt het maar op een paar plekken in heel Europa!

Vlakbij waar je nu staat, liep de grens van hun Commanderij Gemert. Deze ridders maakten Gemert rijk en belangrijk, en bouwden een kasteel in het centrum van het dorp, dat je nog steeds kunt zien! Maar rustig was het hier niet altijd. Vroeger was dit gebied een open, kale vlakte, waar je kilometers ver kon kijken, en waar veldslagen plaatsvonden met rivaliserende legers. De grond beefde hier dus niet alleen van de Peelrandbreuk diep onder je voeten, maar soms ook van dreunende paardenhoeven! Eeuwenlang hield de Ridderorde de touwtjes stevig in handen, totdat Napoleon rond 1800 met zijn Franse leger kwam en een einde maakte aan hun heerschappij.

Toen deze boom nog een jonkie was, bestonden de Verenigde Staten nog niet eens als land! Hij heeft alles zien veranderen, misschien zelfs de grond voelen trillen van de Peelrandbreuk die hier vlakbij ligt. Wat zou deze boom ons kunnen vertellen als hij kon praten?

Kijk eens naar die twee meertjes hier. Die zijn een paar jaar geleden door mensen gegraven. Precies tussen de twee meertjes door loopt een broertje van de Peelrandbreuk. Zie je het verschil? Het ene meertje is duidelijk natter, en er groeien planten die van natte voeten houden. Het andere meertje lijkt een stuk droger. De breuk werkt als een onzichtbare, ondergrondse muur die het grondwater aan de ene kant tegenhoudt. Die kant wordt dus hoger en natter, terwijl de andere kant lager en droger blijft.

Ga er precies voor staan en probeer de bomen in het frame helemaal gelijk te leggen met de echte bomen die je verderop ziet. Volg de stalen lijn met je ogen en probeer je voor te stellen hoe diep onder de grond de breuk verdergaat.

Duizenden jaren geleden was de breuk veel duidelijker te zien, soms met wel metershoge traptreden in het landschap. Maar door opwaaiend zand en het werk van boeren door de eeuwen heen, zijn die treden op veel plekken bijna verdwenen, als een oude tekening die langzaam vervaagt. Hier heb je geluk! De breuk verklapt zijn aanwezigheid nog stiekem met dit lichte hoogteverschil.

Handel was toen een klein, eenzaam dorpje omringd door gortdroge heide. Te veel grazend vee at de plantjes kaal, waardoor de wind vrij spel kreeg met het zand. Grote stuifzandwolken bedreigden de akkers! “Dat moeten we stoppen” dachten de Handelaren. Ze plantten rijen eiken en legden slimme walletjes aan rond hun velden. Het stuivende zand hoopte zich hiertegen op, soms wel 8 meter hoog. Zo ontstond een soort zelfgemaakte duinwal! Later, in de 19e eeuw, plantte men er een heel bos op. Dat hout kwam goed van pas in de Limburgse mijnen.

Heel lang geleden lag hier niet zomaar de grens met Boekel, maar was dit een échte landsgrens. Aan deze kant lag het land van de Commanderij van Gemert, een eigen mini-staatje bestuurd door Duitse ridders. Zette je een stap voorbij deze palen, dan was je ineens in het Land van Ravenstein, een ander mini-staatje. Een andere wereld, zo dichtbij!

Veel bossen werden geplant om later te kappen. Van de bomen werden brandhout, planken en meubels gemaakt. Zandgrond is niet zo best om groente op te verbouwen. Daarom besloten mensen er maar bomen te planten. Dit stukje bos was zelfs een speciaal hakbosje. Het werd gebruikt door een bakker uit Handel, die het hout nodig had om zijn ovens gloeiend heet te stoken voor heerlijk, knapperig brood.

Lang geleden, toen vitaminepillen nog niet bestonden, hadden mensen vaker een ijzertekort. IJzer is een belangrijk stofje dat je fit houdt — het zit bijvoorbeeld in vlees, brood en appelstroop — en zonder voel je je al snel een beetje slap. En wat bleek? Wijstwater zit boordevol ijzer! Wie ervan dronk, knapte vaak vlot weer op. Bij de kerk in Handel vind je nog steeds zo’n speciale, ijzerrijke put — vroeger een heilige plek waar pelgrims kwamen voor een slokje. Toch kun je dit water nu beter niet drinken. Het bevat namelijk ook zware metalen, en die zijn niet gezond voor je. Extra ijzer nodig? Smeer dan een boterham met appelstroop!

Het verhaal begint rond 1220. Een schaapsherder vond toen, zomaar in een doornstruik, een prachtig houten Mariabeeldje. Niemand wist waar het vandaan kwam. Het moest wel een teken van boven zijn! Op die speciale plek, waar de Peelrandbreuk de aarde al bijzonder maakt, bouwden mensen een kapel. En alsof dat nog niet wonderlijk genoeg was, ontsprong er spontaan een bron met geneeskrachtig wijstwater, dat door de kracht van de breuk omhoog kwam! Zo groeide Handel, door een wonderlijke vondst én de natuurkracht van de Peelrandbreuk, uit tot een plek waar elk jaar duizenden mensen naartoe komen.