Dat zit zo. Dwars door dit gebied loopt de Peelrandbreuk. Aan de ene kant van de breuk wordt de grond omhoog geduwd. Deze hoge kant noemen we “horst”. Het lager gelegen land aan de andere kant van de breuk heet “slenk”. De Peelrandbreuk is een soort ondergrondse muur, die het grondwater dat van hoog naar laag stroomt tegenhoudt. Daardoor komt het steeds hoger te staan, tot het over de rand van de breuk heen valt. Hier in Boekel is deze ondergrondse waterval boven de grond zichtbaar gemaakt, zodat je zelf kunt zien hoe het water naar beneden stroomt.

Aan de ene kant van de bergen vond men bijna geen steentje in de grond, terwijl aan de andere kant de grond bedekt was met kiezels. Maar het meest bijzondere was dat aan één kant van de bergketen een bron met opborrelend water door Boekel liep, die nooit opdroogde. Volgens de Boekelaren moest dit haast wel een ondergrondse rivier zijn! Op sommige oude landkaarten is de rivier zelfs afgebeeld. Pas veel later kwam men erachter dat het de Peelrandbreuk is, die het grondwater voortdurend omhoog laat komen. Dit verschijnsel noemen we kwel.

Vooral de aardbeving op 13 april 1992 staat bij veel mensen in Boekel nog in het geheugen gegrift. Met een kracht van 5,8 op de Schaal van Richter was het de zwaarste aardbeving die ooit is gemeten in Nederland! Midden in de nacht begon de grond onder Boekel plotseling te trillen. Schilderijen vielen van de muren en er ontstonden scheuren in sommige gebouwen. Mensen schrokken wakker en kwamen uit hun huizen. Gelukkig veroorzaakte de aardbeving alleen materiële schade. Er vielen geen gewonden.

Vooral in droge periodes, zoals de zomer, kun je dit breukje zien als je geluk hebt. Eén deel van het gras wordt dor en droog, maar het andere deel blijft fris en groen. Dat komt omdat de Peelrandbreuk het grondwater aan de ene kant omhoog laat komen, terwijl het aan de andere kant juist diep in de grond kan zakken. Zo heeft het gras aan de ene kant genoeg te drinken en aan de andere kant minder. Ook in de winter kun je het verschil soms zien. Het ene deel van het gras bevriest en het andere deel niet. Dat heeft te maken met de temperatuur van het grondwater. Die is altijd zo’n 10°C, zelfs als het buiten heel koud is.

Ten oosten van de breuk, de horst, wordt niet alleen de grond omhoog gedrukt, maar ook het grondwater. Hierdoor ontstond lang geleden een uitgestrekt moeras: de Peel. Het was ooit zelfs de grens tussen Nederland en Duitsland! Lange tijd woonde er bijna niemand. Omdat de Peel zo nat en ondoordringbaar was, ontstonden er langs de rand van het moeras kleine dorpjes. Boekel is er daar een van.

Dit waren kleine mensjes die rondom het moeras leefden. Het gerucht gaat dat deze mensen kinderen met een beperking waren die door hun families waren verstoten vanwege hun vreemde uiterlijk en gedrag. Ze leefden diep in de bossen en hielpen soms de boeren door ‘s nachts klusjes te doen. Mensen waren bang voor de kabouters, maar ze deden eigenlijk geen vlieg kwaad.

In 1740 besloten de broeders van Huize Padua de turf niet alleen zelf te houden, maar ook te gaan verkopen. De Peel bleek een echte goudmijn te zijn. Omdat er fabrieken werden gebouwd en de bevolking groeide, was er steeds meer turf uit de Peel nodig. In de 19^e en 20^e eeuw verdween het moeras langzaam, en veranderde het gebied in een open vlakte. Hier werden nieuwe dorpen gebouwd, zoals Venhorst in 1920. Grote broer Boekel bestond toen al 700 jaar! Wist je dat Venhorst wel 5 meter hoger ligt dan Boekel? Nu je tijdens deze tocht al meer te weten bent gekomen over veen en horst, kun je misschien wel raden waar de naam Venhorst vandaan komt…

In de laatste ijstijd is veel zand tegen de Peelrandbreuk aangewaaid. Omdat deze zandgrond ongeschikt was voor landbouw, zijn er bomen neergezet. Wist je dat de dennenbomen die je hier ziet al meer dan 100 jaar oud zijn? Ze werden geplant toen er nog veel mijnen in Nederland waren. Dennenhout was perfect om ondergrondse gangen in kolenmijnen te verstevigen. Omdat dennenhout eerst kraakt voordat het breekt, hoorden de mijnwerkers dat een gang op instorten stond en konden ze op tijd vluchten.

Dat zit zo. Lang geleden, toen we nog niet zoveel wisten over vitaminen en mineralen, leden veel mensen aan een ijzertekort. IJzer is een essentieel mineraal dat ons lichaam nodig heeft om gezond te blijven. Het zit bijvoorbeeld in vlees, brood en appelstroop. Als je te weinig ijzer in je lichaam hebt, voel je je zwak en uitgeput. Wijstwater bevat veel ijzer. Als mensen ervan dronken, knapten ze snel weer op. In Handel, aan de andere kant van dit bos, is zelfs een speciale put met wijstwater. Vroeger kwamen bezoekers vanuit het hele land naar deze heilige plek om van dit wonderwater te drinken.

In Boekel wordt een buurt langs de Peelrandbreuk gebouwd, waarin het landschap van vroeger helemaal terugkomt. Zo zijn er hoogteverschillen en tal van planten die bij de breuk horen. Regenwater wordt bovengronds afgevoerd en keert uiteindelijk weer terug als wijstwater. De woningen worden gebouwd met natuurlijke materialen, zoals hout en sedum. Wonen en natuur lopen dus straks helemaal in elkaar over. Wie wil nou niet de Peelrandbreuk als buurman?