Het land aan de ene kant van de breuk ligt hoger dan aan de andere kant. Hier in Deurne kun je dit hoogteverschil op enkele plaatsen goed zien. Het bijzondere aan de Peelrandbreuk is dat de hoge kant van de breuk nat is en de lage kant juist droog. Dat is anders dan je zou verwachten. Deze hoge natte gebieden heten wijstgronden. Tijdens de wandeling leer je alles over wijst, kastelen, watermolens en nog veel meer. Ga je mee?

In de buurt van de breuk wordt grondwater voortdurend omhoog geduwd naar de oppervlakte. Daardoor hadden de kasteelheren altijd een volle slotgracht, die nieuwsgierige vijanden op afstand hield. Het Groot Kasteel was ooit een prachtig, indrukwekkend kasteel. Het kreeg flinke klappen toen Deurne aan het einde van de Tweede Wereldoorlog werd bevrijd.

Aan de hoge kant van de breuk, de horst, hoopt het water zich op en komt het naar boven, als een volle badkuip. Aan de andere kant, de slenk, zakt het water snel weg in de grond en is het veel droger. Deze watermolen in het riviertje de Vlier, die hier al bijna 400 jaar staat, profiteert hiervan. Het riviertje stroomt van de hoge, natte kant naar de lage, droge kant. Die constante stroom van hoog naar laag laat het rad van de oude watermolen draaien! Vroeger werd hier graan gemalen. Quizvraag! Hoe kun je aan de watermolen zien dat er in het water veel ijzer zit? Het antwoord volgt verderop in deze wandeling…

Ooit begon de Vlier ten zuidoosten van Deurne in de waterige wildernis van de Peel, een uitgestrekt moerasgebied zo groot dat je er makkelijk in kon verdwalen. De Peelrandbreuk hielp dat moeras ontstaan.

Zie je die greppel naast je? De breuk werkt hier als een ondergrondse dam en houdt het grondwater tegen. Daardoor staat het water op de Peelhorst heel hoog, het bubbelt zelfs een beetje omhoog! Dat noemen we kwel. Kijk eens goed in de greppel. In de zomer groeit hij soms dicht, maar meestal kun je water zien staan. Als je geluk hebt zie je bruine roestvlekken, of misschien wel een blauw vliesje dat op een olievlek lijkt. Dit komt door een natuurlijke reactie van het ijzer in het water, met de lucht. In het voorjaar bloeien hier bijzondere plantjes die dol zijn op dit typische Peelrandbreukwater.

Het idee om de bomen te planten ontstond toen de gemeente hier een woonwijk wilde bouwen en ontdekte dat de Peelrandbreuk door dit gebied loopt. Er werd besloten om hier geen huizen te bouwen, maar een langgerekt park aan te leggen waar de breuk loopt. De 1 kilometer lange bomenrij vormt een mooie herinnering aan wat zich ondergronds afspeelt. In het voorjaar komen de bomen tot bloei. De bomen aan de ‘lage’ kant (slenk) krijgen paarse bloemen, die aan de ‘hoge’ kant (horst) witte. Een bloeiend bewijs van de breuk! Dan is het park op zijn mooist. En zie je de zuilen? Ze vertellen over geologische perioden. Kijk maar eens op Wikipedia. Wat zie je als je in een zuil kijkt?

De laatste grote aardbeving vond plaats op 13 april 1992. Mensen in Deurne zeggen dat het voelde alsof er een grote, zware tank door de straat reed. Schilderijen vielen van de muur en er ontstonden scheuren in de muren van sommige huizen. Gelukkig raakte er niemand gewond.

Kun je het je voorstellen? Dit gebied lag toen op de bodem van de zee! Deze fossielen zijn als tijdcapsules uit een wereld die we ons bijna niet kunnen voorstellen. Wil je ze in het echt zien? Ze zijn te bewonderen in Museum Klok & Peel in Asten.

Een kannenbuis is een buis gemaakt van gebakken klei. Deze buizen werden door de pottenbakkers zelf gemaakt. Bij opgravingen zijn veel overblijfselen van deze oude waterleidingen gevonden. Wist je trouwens dat de carnavalsvereniging van de Zeilberg De Pottenbakkers heet?

Een wilde rivier, dwars door dit landschap. Hoe weten we dat? In de grond vinden we grof zand en grind dat alleen een rivier als de Maas hierheen kan hebben gesleept. Wat is er dan gebeurd? Gigantische gletsjers en smeltwater in de ijstijden dwongen de Maas steeds een nieuw pad te zoeken. Maar ook onze Peelrandbreuk speelde een rol. Door bewegingen langs de breuk veranderde het land, waardoor de rivier steeds een beetje verder naar het oosten werd geduwd.

Voel je de weg omhoog lopen? Dat komt door de Peelrandbreuk die hier onderdoor gaat en voor een hoogteverschil zorgt. De bocht in de weg hielp paard en wagen vroeger de helling op, net als in de bergen.

Dit natte gebied ontstond dankzij de Peelrandbreuk, die het grondwater omhoog drukte. In de Tweede Wereldoorlog zag men hier een perfecte verdediging in. Ze bouwden er loopgraven en stevige betonnen schuilplekken, kazematten, om het gebied te beschermen. Het moeras als schild! Hoewel de linie niet standhield, vertelt het verhaal van de Peel-Raamstelling hoe de Peelrandbreuk niet alleen het landschap, maar ook de geschiedenis heeft gevormd.

Toen liep de rivier gewoon óver de weg. Dit was een zogeheten ‘voorde’, een doorwaadbare plek voor paard en wagen die van en naar het Peelmoerras gingen. Geen brug dus, maar ploeteren door het water!

Dat betekent: hoog grondwater! Tot ongeveer 1800 was dit natte gebied woeste grond, eigenlijk nog deel van het uitgestrekte Peelmoeras. Rond 1800 begon de grote ontginning. Met hard werken maakten mensen van dit natte stukje Peel vruchtbare landbouwgrond.

Het riviertje de Vlier heeft een boeiende geschiedenis. Ooit begon het hoog op de Peelhorst, gevoed door het water dat de Peelrandbreuk daar omhoog duwt. Maar toen Het Riet werd ontgonnen, veranderden mensen de route. Ze groeven rechte stukken en de oorspronkelijke kronkels verdwenen. De Vlier krijgt nu een groot deel van zijn water van het Kanaal van Deurne! Bij droogte komt dat water soms zelfs uit de Maas. De Vlier is zo een mix geworden: deels natuurlijk Peelwater, deels water dat via kanalen reist.

Hoe kan dat nou, vraag je je misschien af. Het water dat je hier ziet stromen zit vol mineralen en ijzer. Het heeft lange tijd diep onder de grond gereisd en grote afstanden afgelegd. Hier bij de Peelrandbreuk komt het omhoog. Zodra het in aanraking komt met zuurstof, gaat het ijzer in het water roesten en krijgt het water deze bijzondere kleur. Dit verschijnsel heet wijst en komt maar op een paar plekken in Europa voor.

Bij Natuur- en milieucentrum De Ossenbeemd, het startpunt van deze route, vind je een kleine tentoonstelling over de Peelrandbreuk. Je kunt er een film bekijken, en je kunt lakprofielen zien, die tonen hoe de Peelrandbreuk er onder de grond uitziet. Buiten geeft een waterpeilmeter de stand van het grondwater aan en kun je het Peelrandbreuk-spel “Wat hoor bij wat?” spelen. Dus hup, terug naar de start!