Je bent hier op een van de mooiste plekken van het dorp. Er is van alles te beleven in deze groene oase, zoals een prachtig bos, een natuurspeeltuin, een visvijver en een insectenwand. Maar het spannendste van dit alles: je staat boven op de Peelrandbreuk!
Ga op ontdekkingstocht en kom meer te weten over trillende huizen, mysterieuze kabouters en ondergrondse watervallen in dit eigenzinnige dorpje aan de rand van wat ooit een uitgestrekt moeras was…
Misschien heb je wel eens gehoord van de beroemde Canadese Niagarawatervallen, maar wist je dat Boekel ook watervallen heeft? Ze zijn alleen onder de grond verstopt.
Dat zit zo. Dwars door dit gebied loopt de Peelrandbreuk. Aan de ene kant van de breuk wordt de grond omhoog geduwd. Deze hoge kant noemen we “horst”. Het lager gelegen land aan de andere kant van de breuk heet “slenk”. De Peelrandbreuk is een soort ondergrondse muur, die het grondwater dat van hoog naar laag stroomt tegenhoudt. Daardoor komt het steeds hoger te staan, tot het over de rand van de breuk heen valt. Hier in Boekel is deze ondergrondse waterval boven de grond zichtbaar gemaakt, zodat je zelf kunt zien hoe het water naar beneden stroomt.
In het midden van de 19e eeuw sprak de Boekelse pastoor Bijl vol verwondering over een bergketen die als een magische scheiding dwars door het dorp liep.
Aan de ene kant van de bergen vond men bijna geen steentje in de grond, terwijl aan de andere kant de grond bedekt was met kiezels. Maar het meest bijzondere was dat aan één kant van de bergketen een bron met opborrelend water door Boekel liep, die nooit opdroogde. Volgens de Boekelaren moest dit haast wel een ondergrondse rivier zijn! Op sommige oude landkaarten is de rivier zelfs afgebeeld. Pas veel later kwam men erachter dat het de Peelrandbreuk is, die het grondwater voortdurend omhoog laat komen. Dit verschijnsel noemen we kwel.
Wist je dat de Peelrandbreuk voortdurend zorgt voor beweging in de aardkorst? Dit kan soms aardbevingen veroorzaken.
Vooral de aardbeving op 13 april 1992 staat bij veel mensen in Boekel nog in het geheugen gegrift. Met een kracht van 5,8 op de Schaal van Richter was het de zwaarste aardbeving die ooit is gemeten in Nederland! Midden in de nacht begon de grond onder Boekel plotseling te trillen. Schilderijen vielen van de muren en er ontstonden scheuren in sommige gebouwen. Mensen schrokken wakker en kwamen uit hun huizen. Gelukkig veroorzaakte de aardbeving alleen materiële schade. Er vielen geen gewonden.
Je kunt de Peelrandbreuk zien als een soort bloem. Diep onder de grond zit de stengel, die zich vertakt in een aantal zijbreuken. Wist je dat onder dit grasveld zo’n zijbreuk verstopt zit?
Vooral in droge periodes, zoals de zomer, kun je dit breukje zien als je geluk hebt. Eén deel van het gras wordt dor en droog, maar het andere deel blijft fris en groen. Dat komt omdat de Peelrandbreuk het grondwater aan de ene kant omhoog laat komen, terwijl het aan de andere kant juist diep in de grond kan zakken. Zo heeft het gras aan de ene kant genoeg te drinken en aan de andere kant minder. Ook in de winter kun je het verschil soms zien. Het ene deel van het gras bevriest en het andere deel niet. Dat heeft te maken met de temperatuur van het grondwater. Die is altijd zo’n 10°C, zelfs als het buiten heel koud is.
Als je Google Maps goed bestudeert, zie je dat dorpen zoals Volkel, Boekel, Handel, Gemert en Bakel allemaal netjes op een lijn liggen van noordwest naar zuidoost. Dat heeft alles te maken met de Peelrandbreuk.
Ten oosten van de breuk, de horst, wordt niet alleen de grond omhoog gedrukt, maar ook het grondwater. Hierdoor ontstond lang geleden een uitgestrekt moeras: de Peel. Het was ooit zelfs de grens tussen Nederland en Duitsland! Lange tijd woonde er bijna niemand. Omdat de Peel zo nat en ondoordringbaar was, ontstonden er langs de rand van het moeras kleine dorpjes. Boekel is er daar een van.
Boekel lag vroeger aan de rand van het uitgestrekte, mysterieuze moerasgebied van de Peel. Mensen die de weg niet kenden raakten gemakkelijk verdwaald. Daarom zijn er veel spannende verhalen over de Peel, zoals de legende van de Peelkabouters.
Dit waren kleine mensjes die rondom het moeras leefden. Het gerucht gaat dat deze mensen kinderen met een beperking waren die door hun families waren verstoten vanwege hun vreemde uiterlijk en gedrag. Ze leefden diep in de bossen en hielpen soms de boeren door ‘s nachts klusjes te doen. Mensen waren bang voor de kabouters, maar ze deden eigenlijk geen vlieg kwaad.
De Peel was vroeger een groot moerasgebied met dikke veenlagen. Gedroogd veen heet turf. Turf is geschikt als brandstof, bijvoorbeeld voor in de kachel. Al in de middeleeuwen haalden mensen turf uit de Peel voor eigen gebruik.
In 1740 besloten de broeders van Huize Padua de turf niet alleen zelf te houden, maar ook te gaan verkopen. De Peel bleek een echte goudmijn te zijn. Omdat er fabrieken werden gebouwd en de bevolking groeide, was er steeds meer turf uit de Peel nodig. In de 19e en 20e eeuw verdween het moeras langzaam, en veranderde het gebied in een open vlakte. Hier werden nieuwe dorpen gebouwd, zoals Venhorst in 1920. Grote broer Boekel bestond toen al 700 jaar! Wist je dat Venhorst wel 5 meter hoger ligt dan Boekel? Nu je tijdens deze tocht al meer te weten bent gekomen over veen en horst, kun je misschien wel raden waar de naam Venhorst vandaan komt…
Kijk eens goed naar het water dat hier stroomt. Zie je die opvallende kleur?
Het water dat je hier ziet stromen zit vol mineralen en ijzer. Het heeft lange tijd diep onder de grond gereisd en grote afstanden afgelegd. Hier bij de Peelrandbreuk komt het omhoog en wordt het blootgesteld aan de lucht. IJzer gaat roesten als het in contact komt met lucht. Dat gebeurt hier ook, waardoor het water deze bijzondere oranje-bruine tint krijgt. Dit verschijnsel heet wijst en komt maar op een paar plekken in Europa voor.
Misschien heb je het wel gemerkt: we hebben steeds vaker te maken met droogte.
Vooral in de zomer. Dat is niet goed voor de natuur, landbouw en mensen. Er is minder drinkwater voor dieren, gras kleurt geel en blaadjes van bomen hangen slap. Het grondwaterpeil daalt, waardoor er voor boeren minder water is om hun gewassen te besproeien. De Peelrandbreuk kan een oplossing zijn voor dit probleem. De breuk is een soort muur die het grondwater tegenhoudt. Hierdoor ontstaat een enorme ondergrondse badkuip. Hierin kunnen we water opslaan voor droge periodes. Daarom is het belangrijk om dit oude landschap te herstellen, bijvoorbeeld door het dichtmaken van sloten, zodat water minder snel wordt afgevoerd. Op een aantal plekken in Brabant gebeurt dit al.
Veel bossen in Nederland zijn productiebossen. Een productiebos is een bos waarin bomen worden geplant om in de toekomst te worden gekapt om er producten van te maken, zoals papier of meubels. Ook dit bos is van origine een productiebos.
In de laatste ijstijd is veel zand tegen de Peelrandbreuk aangewaaid. Omdat deze zandgrond ongeschikt was voor landbouw, zijn er bomen neergezet. Wist je dat de dennenbomen die je hier ziet al meer dan 100 jaar oud zijn? Ze werden geplant toen er nog veel mijnen in Nederland waren. Dennenhout was perfect om ondergrondse gangen in kolenmijnen te verstevigen. Omdat dennenhout eerst kraakt voordat het breekt, hoorden de mijnwerkers dat een gang op instorten stond en konden ze op tijd vluchten.
Had je ooit gedacht dat je echte duinen kunt zien zonder naar de kust te gaan? In veel dorpen langs de Peelrandbreuk vind je bergen wit zand. Ook hier in Boekel.
Deze bijzondere zandheuvels ontstonden in de laatste ijstijd, zo’n 20.000 jaar geleden. Het Brabantse landschap was toen een kale toendra. De Noordzee stond droog en was een onuitputtelijke bron van zand. De wind nam dit zand mee en verspreidde het over het landschap. Op sommige plekken ontstonden zandlagen van wel 40 meter dik. Hier in Boekel waaide het zand tegen de Peelrandbreuk aan. Daardoor is de breuk nu niet meer zo goed te zien in het landschap. Maar we hebben er wel mooie duinen voor terug gekregen.
Sommige mensen denken dat dit roestbruine water vervuild is, maar het tegendeel is waar. Mensen dronken er zelfs van om zich gezonder te voelen!
Dat zit zo. Lang geleden, toen we nog niet zoveel wisten over vitaminen en mineralen, leden veel mensen aan een ijzertekort. IJzer is een essentieel mineraal dat ons lichaam nodig heeft om gezond te blijven. Het zit bijvoorbeeld in vlees, brood en appelstroop. Als je te weinig ijzer in je lichaam hebt, voel je je zwak en uitgeput. Wijstwater bevat veel ijzer. Als mensen ervan dronken, knapten ze snel weer op. In Handel, aan de andere kant van dit bos, is zelfs een speciale put met wijstwater. Vroeger kwamen bezoekers vanuit het hele land naar deze heilige plek om van dit wonderwater te drinken.
Wist je dat je in de toekomst in de nieuwe woonwijk De Burgt middenin het breukenlandschap kunt wonen?
In Boekel wordt een buurt langs de Peelrandbreuk gebouwd, waarin het landschap van vroeger helemaal terugkomt. Zo zijn er hoogteverschillen en tal van planten die bij de breuk horen. Regenwater wordt bovengronds afgevoerd en keert uiteindelijk weer terug als wijstwater. De woningen worden gebouwd met natuurlijke materialen, zoals hout en sedum. Wonen en natuur lopen dus straks helemaal in elkaar over. Wie wil nou niet de Peelrandbreuk als buurman?
Je browser heeft geen toestemming om GPS te gebruiken en/of je exacte locatie te bepalen. Activeer deze instellingen en tik daarna op Check GPS om het opnieuw te proberen.
Een verborgen wereld vol geheimen wacht op je. Volg de gele route, luister aandachtig naar de verhalen en ontrafel de mysteries van Breukenland. Ben jij klaar voor het avontuur?
Je bent buiten het speelgebied. Loop een stukje terug of ga naar start. De app wordt dan vanzelf weer actief.
Gefeliciteerd, je hebt alle punten gevonden en de volle score behaald! Daar mag je trots op zijn. Wil je de verhalen thuis nog eens nalezen? Dat kan! Kijk dan op de pagina van dit speelgebied.